Czwarta Szlachetna Prawda (2/4) - fragment książki "Cztery Szlachetne Prawdy" Ajahn Sumedho Cz. 8
czwartek, 3 lutego 2011
Publikujemy kolejny fragment książki "Cztery Szlachetne Prawdy" Ajahn Sumedho, tym razem drugi fragment rozdziału o Czwartej Szlachetnej Prawdzie, tym razem o prawidłowej aspiracji, prawidłowej mowie, prawidłowym działaniu, prawidłowym żywocie, prawidłowym wysiłku, prawidłowej uważności i prawidłowej koncentracji. Publikacja ta została przygotowana, opracowana i wydana na podstawie mów wygłoszonych przez Czcigodnego Ajahna Sumedho, dotyczących podstawowych nauk Buddhy - Czterech Szlachetnych Prawd, mówiących o tym, że nieszczęścia ludzkości mogą zostać przezwyciężone dzięki duchowym środkom.
Prawidłowa Aspiracja
Drugim elementem Ośmiorakiej Ścieżki jest sammā saṅkappa. Czasem tłumaczone jest to jako "prawidłowa Myśl", myślenie we właściwy sposób. Jednak w rzeczywistości ma to bardziej dynamiczną jakość — jak "intencja", "podejście" lub "aspiracja". Lubię używać słowa "aspiracja", które w pewien sposób jest bardzo znaczące w tej Ośmiorakiej Ścieżce — ponieważ rzeczywiście aspirujemy.
Ważne jest, aby zobaczyć, że aspiracja nie jest pragnieniem. Palijskie słowo taṇhā oznacza pragnienie, które jest pochodną ignorancji, lecz saṅkappa, oznaczające aspirację, nie pochodzi z ignorancji.
Aspiracja może się nam wydawać pewnym rodzajem pragnienia, ponieważ w języku angielskim używamy słowa "pragnienie" (desire) w stosunku do wszystkiego, co posiada taką naturę — czy to dążenia czy pragnienia. Możesz pomyśleć, że aspiracja jest rodzajem taṇhā, pragnienia stania się oświeconym (bhava taṇhā) — ale sammā saṅkappa pochodzi od prawidłowego poglądu, jasnego postrzegania. To nie jest chęć stania się czymkolwiek, to nie jest pragnienie stania się osobą oświeconą. Z prawidłowym poglądem cała ta iluzja i sposób myślenia nie mają już sensu. Aspiracja jest uczuciem, intencją, podejściem lub ruchem wewnątrz nas. Nasz duch wzrasta, nie stacza się w dół — to nie jest desperacja! Gdy istnieje prawidłowy pogląd, dążymy do prawdy, piękna i dobroci. Sammā diṭṭhi i sammā saṅkappa, prawidłowy pogląd i prawidłowa intencja, nazywane są pañña czyli mądrością, i tworzą pierwszą z trzech części Ośmiorakiej Ścieżki.
Możemy się zastanowić, dlaczego ciągle czujemy się niezadowoleni, nawet jeśli mamy wszystko, co najlepsze? Nie jesteśmy całkowicie szczęśliwi, nawet gdy mamy piękny dom, samochód, doskonałe małżeństwo, wspaniałe i mądre dzieci i całą resztę — a już zdecydowanie nie jesteśmy zadowoleni, gdy tych rzeczy nie posiadamy!… Gdybyśmy ich nie mieli, moglibyśmy myśleć: "Cóż, gdybym miał to, co najlepsze, byłbym zadowolony". Ale nie bylibyśmy. Ziemia nie jest miejscem dla naszego zadowolenia. Jej zadaniem nie jest uszczęśliwianie nas. Gdy zdamy sobie z tego sprawę, nie będziemy już więcej oczekiwać zadowolenia od planety Ziemi. Nie będziemy tego żądać.
Dopóki nie zdamy sobie sprawy z tego, że ta planeta nie może zaspokoić naszych pragnień, będziemy pytać: "Dlaczego nie możesz sprawić, żebym był zadowolony, Matko Ziemio?". Jesteśmy jak małe dzieci — ssące pierś swojej matki, ciągle próbujące dostać od niej wszystko, co się da, i pragnąc, aby zawsze je wychowywała, karmiła i sprawiała, żeby czuły się zadowolone.
Gdybyśmy byli usatysfakcjonowani, nie zastanawialibyśmy się nad czymkolwiek. Jednak widzimy, że jest coś jeszcze poza ziemią pod naszymi stopami. Jest coś ponad nami, czego nie potrafi my zrozumieć. Mamy zdolności, by rozmyślać na temat życia, kontemplować jego sens. Jeśli chcesz znać sens swego życia, nie możesz być usatysfakcjonowany tylko i wyłącznie z bogactwa materialnego, wygody i bezpieczeństwa.
Dążymy więc do tego, by poznać prawdę. Możesz pomyśleć, że jest to rodzaj aroganckiego pragnienia lub aspiracji: "Kim ja niby jestem? Jestem tylko nieistotną osóbką, próbującą poznać prawdę na temat wszystkiego". Ale to dążenie tam jest. Dlaczego jest w nas, jeśli nie jest możliwe do zrealizowania? Rozpatrzmy pojęcie ostatecznej rzeczywistości. Absolutna lub ostateczna prawda jest pojęciem bardzo wyrafinowanym. Pojęcie Boga, nieśmiertelności lub wieczności jest tak naprawdę bardzo wyrafinowanym myśleniem. Dążymy do poznania tej ostatecznej rzeczywistości. Jednak nasza zwierzęca strona donikąd nie dąży. Nie wie nic na temat takich aspiracji. Ale w każdym z nas istnieje intuicyjna inteligencja, która chce wiedzieć. Jest zawsze z nami, ale zazwyczaj jej nie zauważamy. Nie rozumiemy. Mamy tendencję do odrzucania i nieufania jej — zwłaszcza współcześni materialiści. Oni myślą, że to jest po prostu fantazja i nic prawdziwego.
A jeśli chodzi o mnie, byłem naprawdę szczęśliwy, w momencie gdy zdałem sobie sprawę, że ta planeta nie jest moim prawdziwym domem. Zawsze to podejrzewałem. Pamiętam nawet, jak będąc małym dzieckiem, myślałem: "Tak naprawdę tu nie należę". W rzeczywistości nigdy nie czułem, że planeta Ziemia jest miejscem, do którego istotnie należę — nawet zanim zostałem mnichem, nigdy nie czułem, że pasuję do społeczeństwa. Dla niektórych ludzi byłby to po prostu neurotyczny problem, ale możliwe, że był to rodzaj intuicji, którą posiadają dzieci. Gdy jesteś niewinny, twój umysł posiada dużą intuicję. Umysł dziecka ma większy kontakt intuicyjny z nieznanymi mocami, niż umysły większości dorosłych. W miarę jak dorastamy, stajemy się coraz bardziej uwarunkowani w myśleniu w bardzo ustalony sposób i posiadaniu stałego pojęcia na temat tego, co jest prawdziwe, a co nie. Gdy rozwijamy swoje ego, społeczeństwo dyktuje nam, co jest prawdziwe, a co nie, co jest właściwe, a co nie i zaczynamy interpretować świat na podstawie tych ustalonych poglądów. W dzieciach czarujące jest to, że jeszcze tego nie robią. Ciągle widzą świat intuicyjnym umysłem, który jeszcze nie jest uwarunkowany.
Medytacja jest sposobem "oduwarunkowywania" umysłu, co pomaga nam puścić wszystkie dogmatyczne poglądy i ustalone idee, które posiadamy. Powszechnie to, co jest prawdziwe, jest odrzucane, podczas gdy to, co nie jest prawdziwe, przykuwa całą naszą uwagę. Tym właśnie jest ignorancja (avijjā). Kontemplacja naszego ludzkiego dążenia daje nam połączenie z czymś wyższym niż królestwo zwierząt lub planeta Ziemia. Dla mnie to połączenie wydaje się być bardziej prawdziwe niż idea, że to, co istnieje — to już wszystko; że gdy umrzemy, nasze ciała rozłożą się i nie będzie już nic więcej. Gdy zastanowimy się nad wszechświatem, w którym żyjemy, zauważymy, że wydaje się nam naprawdę olbrzymi, tajemniczy i niezrozumiały. Jednak gdy mocniej zaufamy naszemu intuicyjnemu umysłowi, będziemy bardziej otwarci na rzeczy, o których mogliśmy zapomnieć, lub na które nigdy wcześniej nie byliśmy otwarci — otworzymy się, gdy puścimy ustalone, uwarunkowane reakcje.
Możemy posiadać ustalone idee bycia osobowością, bycia mężczyzną czy kobietą, bycia Anglikiem czy Amerykaninem. Te rzeczy mogą być dla nas bardzo prawdziwe i możemy się z ich powodu bardzo denerwować i gniewać. Jesteśmy nawet gotowi zabijać się nawzajem z powodu tych uwarunkowanych poglądów, których się trzymamy i w które wierzymy, nigdy ich nie kwestionując. Bez prawidłowej intencji i prawidłowego poglądu, bez pañña, nigdy nie zobaczymy prawdziwej natury tych poglądów.
Prawidłowa mowa, prawidłowe działanie, prawidłowy żywot
Sīla, moralny aspekt Ośmiorakiej Ścieżki, składa się z prawidłowej mowy, prawidłowego działania i prawidłowego żywota. Oznacza to wzięcie odpowiedzialności za naszą mowę i ostrożność w stosunku do tego, co robimy z naszymi ciałami. Gdy jestem uważny i świadomy, mówię w sposób, który jest odpowiedni do czasu i miejsca. Podobnie działam i pracuję zgodnie z czasem i miejscem.
Zaczynamy zdawać sobie sprawę, że musimy być uważni w stosunku do tego, co robimy i mówimy. Inaczej nieustannie będziemy się krzywdzić. Jeśli robisz lub mówisz rzeczy, które są nieuprzejme lub brutalne, zawsze pojawia się natychmiastowy skutek. W przeszłości być może mogłeś uciec przed kłamstwem poprzez odwrócenie swojej uwagi robieniem czegoś innego, tak abyś nie musiał o tym myśleć. Mogłeś zapomnieć o tym wszystkim na jakąś chwilę, aż ostatecznie wróciło to do ciebie. Ale jeśli praktykujemy sīla, rzeczy wydają się wracać od razu. Nawet jeśli wyolbrzymiam, coś we mnie mówi: "Nie powinieneś wyolbrzymiać, powinieneś być bardziej uważny". Miałem kiedyś zwyczaj wyolbrzymiania — jest to część naszej kultury. Wydaje się być całkowicie normalne. Ale kiedy jesteś świadomy, efekt nawet najmniejszego kłamstwa czy plotki jest natychmiastowy, ponieważ jesteś całkowicie otwarty, podatny i wrażliwy. Jesteś wtedy uważny na to, co robisz. Zdajesz sobie sprawę, że ważne jest bycie odpowiedzialnym za swoje słowa i czyny.
Impuls pomagania komuś to pomyślna dhamma. Gdy widzisz kogoś, kto pada zemdlony na podłogę, pomyślna dhamma przechodzi przez twój umysł: "Pomóż tej osobie", a ty idziesz pomóc jej odzyskać przytomność. Jeśli robisz to z pustym umysłem — nie z jakiegoś osobistego pragnienia zdobycia czegoś, ale po prostu ze współczucia i ponieważ jest to właściwe — wtedy jest to po prostu pomyślna dhamma. Nie jest to osobista kamma. Nie jest to twoje. Ale jeśli robisz to z powodu chęci uzyskania zasługi czy też aby zaimponować innym ludziom, lub ponieważ ta osoba jest bogata i oczekujesz jakiejś nagrody za swoje działanie, wtedy — nawet jeśli działanie jest pomyślne — nawiązujesz z nim osobisty kontakt, a to wzmacnia poczucie ja. Gdy wykonujemy dobrą pracę na podstawie uważności i mądrości, a nie ignorancji, wtedy są one pomyślną dhammą bez osobistej kammy.
Buddha ustanowił życie klasztorne, aby mężczyźni i kobiety mogli wieść nieskazitelne życie, które byłoby całkowicie nienaganne. Jako bhikkhu żyjesz wewnątrz całego systemu praktykowania wskazań, zwanych dyscypliną Pātimokkha. Kiedy przebywasz w obrębie tej dyscypliny, to nawet jeśli twoje czyny i mowa są nieuważne, przynajmniej nie pozostawiają silnego wrażenia. Nie możesz posiadać pieniędzy, więc nie jesteś w stanie po prostu gdzieś pójść, dopóki nie zostaniesz tam zaproszony. Jesteś człowiekiem żyjącym w celibacie. Ponieważ żyjesz dzięki jedzeniu z jałmużny, nie zabijasz żadnych zwierząt. Nie zrywasz nawet kwiatów czy liści, ani nie robisz nic, co w jakikolwiek sposób zakłóciłoby naturalny bieg przyrody. Jesteś kompletnie nieszkodliwy. W istocie, w Tajlandii musieliśmy nosić ze sobą sitka, aby wyławiać z wody wszelkie istoty żywe, takie jak larwy komarów. Świadome zabijanie jest całkowicie zabronione.
Żyję już dwadzieścia pięć lat, przestrzegając tych zasad, więc nie uczyniłem nic kammicznie ciężkiego. W tej regule człowiek żyje w bardzo nieszkodliwy i odpowiedzialny sposób. Prawdopodobnie najciężej jest z mową. Nawyki słowne są najtrudniejsze do pokonania i puszczenia — ale mogą także być doskonalone. Poprzez refleksję i kontemplację człowiek zaczyna dostrzegać brak przyjemności w mówieniu głupich rzeczy lub paplaniu czy gawędzeniu bez żadnego konkretnego powodu.
Dla ludzi świeckich prawidłowy żywot jest czymś, co chcą rozwijać, gdy poznają swoje intencje w stosunku do tego, co chcą robić. Możesz starać się unikać krzywdzenia z premedytacją innych stworzeń lub zarabiania w szkodliwy i nieżyczliwy sposób. Możesz także unikać zarabiania, które powoduje, że inni ludzie uzależnią się od narkotyków lub picia alkoholu, bądź które może zagrozić ekologicznej równowadze planety.
Te trzy aspekty — prawidłowe działanie, prawidłowa mowa i prawidłowy żywot — wychodzą z prawidłowego poglądu lub doskonałej wiedzy. Zaczynamy czuć, że chcemy żyć w sposób, który jest błogosławieństwem dla planety, lub przynajmniej jej nie szkodzi.
Prawidłowy pogląd i prawidłowa intencja mają określony wpływ na to, co robimy i mówimy. Pañña, czyli mądrość, prowadzi więc do sīla: prawidłowej mowy, prawidłowego działania i prawidłowego żywota. Sīla odnosi się do naszej mowy i działań. Za pomocą sīla panujemy nad popędem seksualnym i przepełniony przemocą używaniem ciała — nie używamy go do zabijania ani do kradzieży. W ten sposób pañña i sīla współgrają w doskonałej harmonii.
Prawidłowy wysiłek, prawidłowa uważność, prawidłowa koncentracja
Prawidłowy wysiłek, prawidłowa uważność i prawidłowa koncentracja odnoszą się do twego ducha, twego serca. Gdy myślimy o duchu, wskazujemy na środek klatki piersiowej, na serce. A więc mamy pañña (głowę), sīla (ciało) i samādhi (serce). Możesz użyć swego ciała jako pewnego rodzaju diagramu, symbolu Ośmiorakiej Ścieżki. Te trzy są ze sobą połączone, pracując razem nad urzeczywistnieniem i wspierając się nawzajem jak trójnóg. Jedno nie dominuje nad drugim i niczego nie wykorzystuje, ani nie odrzuca.
Działają razem: mądrość pochodząca z prawidłowego poglądu i prawidłowej intencji, potem moralność, którą jest prawidłowa mowa, prawidłowe działanie i prawidłowe żywot, oraz prawidłowy wysiłek, prawidłowa uważność i prawidłowa koncentracja —zrównoważony, spokojny umysł, emocjonalna łagodność. Spokój jest tam, gdzie emocje są zrównoważone i wspierają się nawzajem. Nie wznoszą się i nie opadają. Istnieje poczucie błogości, spokoju, pojawia się doskonała harmonia pomiędzy intelektem, instynktami i emocjami. Wspierają się one, wzajemnie sobie pomagając. Nie walczą już i nie prowadzą nas do skrajności, a z tego powodu zaczynamy czuć olbrzymi spokój umysłu. Pojawia się poczucie swobody i nieustraszoności, pochodzącej z Ośmiorakiej Ścieżki — poczucie spokoju i emocjonalnej równowagi. Czujemy się lekko i nie odczuwamy niepokoju, napięcia oraz konfliktów emocjonalnych. Pojawia się jasność, spokój, stabilność, wiedza. Wgląd w Ośmioraką Ścieżkę powinien być rozwijany. To jest bhāvanā. Tego słowa używamy, gdy mówimy o rozwoju.
C.D.N.
Źródło i kontakt:
Tytuł oryginału: The Four Noble Thruths by Ajahn Sumedho
© Amaravati Buddhist Centre, England
Tłumaczenie: Angela Eva, Robert Jóźwiak, Magdalena Kamińska, Mikołaj Pepłoński, Piotr Sokołowski
Redakcja, terminologia i słownik: Vilāsa Bhikkhu (Piotr Jagodziński)
Skład i łamanie oraz projekt okładki: studio DTP anatta.pl
Ilustracja na okładce: Zbigniew Molski, batik
